Amorebieta-Etxanoko udalerria, bere lau eliza zahar eta hamahiru baselizak gehiturik, zaintzeko erlijio eraikuntzarik gehien dituen udalerrietako bat dugu.
XVI. mendeko eliza honen eraikitze data 1525. urtean kalkulatzen da José Ángel Barrio Lozak idatzitako Amorebieta-Etxanoko Monumentu Ondarea liburuan ezarritakoaren arabera. Aztarnarik geratzen ez bada ere, dokumentuei esker badakigu lehenago, X. mendean hain zuzen, eliza bat egon zela bertan.
Gotiko-errenazentista estiloko tenplua da, nabe bakarrekoa eta bobedaduna. Oinarrian altxaera handiko koroa du, eta burualde zuzena. Inguruko paisaia aurrez aurre erakusten digun elizpe estalia dauka oinarrian, eta estilo barrokoko elizpea, berriz, dorrean. Estilo gotikoko bi bao ditu, hain zuzen, dorrean.
Altzarietan urri ageri da eliza hau ia idatzi guztietan. José Ángel Barrio Lozaren aburuz, urritasuna gainditzeko bidea eman zioten Zelaietako Benitak egindako donazioek, eliza bera eta alboetako bi erretaula margotu baitziren horrela. alboetako erretaula bi eta eliza margotuz, besteak beste. Aspaldian bost erretaula bazeuden ere, orain hiru daude ikusgai. Garrantzitsuena XVI. Mendekoa da, eta presbiterioan dago kokaturik. Arkitektura erromanikoaren arabera egin zen, eta urrez margotu XVIII. mendean. Alboetako biak, berriz, rokoko estilokoak dira.
Artearen munduan adituak direnen arabera, erretaulan kokatuta dagoen murala da elizak duen elementurik esanguratsuena eta ikusgarriena. Italiar margolari batek pintatu omen zuen 1766-1767 urte bitartean. Barrokoko margoaren eredu ikusgarria bide da.
Amorebietako Andra Mari Bizkaiko Jaurerriko aro errenazentista eta emankorraren barruan dago. Eraikuntza estiloak kontuan hartuta, baiezta dezakegu XVI. mendearen bigarren erdialdean eraikitako tenplua dela. Kanpandorrea Juan de Iturburuk trazatu zuen 1774an eta Franzisko Maria de Agirrek, akademikoak, arkupea diseinatu zuen 1847an.
Bost atal berdinetan zatitutako nabe bakarreko eliza dugu hau, burualde oktogonala, oinetan korua eta bigarren atalean gurutzadura sentsazioa sortzen duten bi kapera dituena.
Tenpluak hiru sarbide dauzka. Nagusia, oinetan, bi pisutako garaipen arkua da, elementu manierista ikusgarriez definitua. Aurrealdea toskanar pilastrak dituzten pilareek eutsitako teilapez estaltzen da elizpea. Pilastrek friso lau bati eusten diote eta erdi puntuko arkuak mugatzen dituzte.
Kanpandorrea ere aipagarria da, Juan de Iturburu eta Gabriel de Kapalastegi maisuek egindako obren multzoaren barruan baitago. Bolumen izugarrikoa da, bikaina, eta Bilboko San Anton eta Balmasedako San Seberino tenpluetakoekin aldera daiteke. Elizpea proiektu neoklasikoa da, eta konposizio erritmoak Aduanako arkuekin edo Urduñako Andra Mari elizarekin lotzen ditu.
Barruan Bizkaiko rococo erretaularik interesgarrienetako bat nabarmentzen da, Juan Bautista Jauregi eta Frantzisko Ibero arkitekto gipuzkoarrek ezarritako diseinuaren eta baldintzen araberakoa bera. Sakristiako margoak ere estilo horretakoak dira. Kajoia ere rokoko estilokoa da.
José Ángel Barrio Loza doktoreak utzitako testigantzaren arabera, Larrearen jabeek baseliza eraikitzeko agindua eman zuten 1618an. Eraikuntza xume hura hobetu egin zen 1650. urtean, eta urtebete geroago bi kanpandorre eraiki zuten. 1695ean eraiki zen gau egun bertan den lekaidetxea. Anaia Karmeldarrak 1712. urtetik aurrera kokatu ziren bertan.
Eraikuntza XVII. mendeko lekaidetxeen adibide bikaina da, gurutze grekoaren tankera du, pilastra, arkua eta erlaitz klasizistekin.
Honakoa idatzi zuen José Ángel Barrio Lozak: "Larreako eliza lekaidetxe klasizista eta barrokoen ohiko ereduaren araberakoa da ". Nabe bakarrekoa, burualde zuzenekoa eta bitan banaturik dagoen gurutzadura zabalekoa. Bobedek kupula daukate goiko aldean, eta barriko aldea xumetasuna da nagusi.
Altzariei dagokienez, badirudi gaur egun aurki dezakeguna izan zenaren erdia ere ez dela. Bertan izan ziren ondasunen artean, nabarmentzekoak dira XVIII. Mendeko Lucas Jordan eta Vanquesi margolarien lanak. Gaur egun, erretaulak nagusitzen direlarik, honakoak ikus ditzakegu: San Jose eta Pragako Jesus Haurraren erretaula rokokoa, Santa Teresarena (askoz ere konplexuagoa), Ecce Homo eta Deikundearen irudiak dituzten erretaulak eta, nola ez, erretaula nagusia, salomoniar zutoinez apaindua, zuri-beltzez margotua eta Larrea etxearen harmarria duena.
Bernagoitiko San Miguel eliza zaharra, 1925. urtean erre egin zen, eta 1928an berregin egin zen. Jatorrizko elizak zituen irizpide klasizistez baliatuz, ataria errenazimendu garaikoa da, eklektiko itxurako eliza bat eraikiz.
Hainbat adituren iritziz, herriko baselizen artean interesgarrienetako bat dugu hau. Oinplano errektangularra, albo bietara eginiko egurrezko estalkia eta harrizko egitura sinplea dituen baseliza da.
Nabarmentzekoak dira sarrera eta leihoak. Erromanikoak dira leiho biak. Beraietako bat kanporantz txaranbeldua da eta bestea, berriz, barrurantz. Hiru bolaz apaindurik dagoen leiho-ertza dauka, gezileihoen erara. Sarrerak ere ezberdinak dira. Nagusia edo printzipala dobela handiz osatutako puntu erdiko arkua da. Bestea gertatzen da interes handikoagoa. Data 1500. Urtean kalkulatzen zaion arkua dauka, diamante-puntez apaindua. Horrez gain, gorputz bat eta zulo bi dituen 1827 urteko kanpai-horma du, estilo neoklasikokoa.
Barruko altzariei dagokienez, San Jose Haurrarekin nabarmentzen da, eta XX. mendeko beste zenbait lan.
Epaltzan (179 metrotara, Ekialde Mendebalde norabidean), Etxanoko elizatik irteten den bidea jarraituz 1,2 km-ra, 1996. urtean auzolanaz zaharberritutako XVI. mendeko baseliza aurkitzen dugu.
Hiru uretara eraikitako teilatua duen oinplano errektangularreko baseliza da. Erdi puntuko arku dobelatu eta alakatuaren oinean erdiratutako sarbidea eta harrizko gurutze batez bukatutako harlanduzko kanpai hormaduna. Hegoaldeko horman aipagarria dirudien errenazimendu estiloan egindako ertz zorrotzeko bao bat du. Barrualdean, Gurutzi Arregi Azpeitiak, Ermitas de Bizkaia liburuan aditzera ematen duen bezala, 1500. urte inguruan datatutako moldura konopialeko landare formez apaindutako harri landu bat aurki dezakegu.
Baseliza honetan gurtzen den San Antolinek lehorteen aurkako babesa ematen omen zuen erlijio kristauaren ustetan.
Bi uretara eraikitako teilatua duen oinplano errektangularreko eta nabe edo kale bakarreko ermita. Harrizko harlauzez estalitako lurzorua (barrualdean), arku zorrotzen bukatutako atea, argizulo estuez altxatutako hormarrizko paretak eta araututako lurrez egindako elizpea aurki dezakegu.
Baseliza honetan gurtzen den Santa Luzia, ikusmenaren eta jostunen zaindari gisa kontsideratua izan da erlijio kristauaren fededunen artean.
San Bartolome auzoko karraju-bolatoki eta eraikuntza garaikide baten ondoan aurkitzen den baseliza da.
Hiru uretara eraikitako teilatua duen oinplano errektangularrekoa, burdinazko gurutzea eta kanpaiduna. Erdi puntuko arkudun sarbidea ikus dezakegu, egurrezko zutabez, sostengatutako eta harlanduzko pilarea duen elizpean.
Baseliza honetan gurtzen den San Bartolome, larru-ontzaileen patroi gisa kontsideratua izan da erlijio kristauaren fededunen artean.
Egun guztiz eroria badago ere, Gurutzi Arregi Azpeitiak Ermitas de Bizkaia liburuan deskribatzen digunari esker dakigu jatorriz erdi-puntuko arkuz apaindutako sarbide batez, lau uretarako estalkiz, kanpai-hormaz, harrizko gurutzeaz, elizpeaz eta harlanduzko oinplano errektangularrez eraikitako baseliza bat izan zela. Harlangaitzezko sakristia bat ere izan zuen.
Baseliza honetan gurtzen den San Juan Bautista uraren emaile eta zaindari gisa kontsideratua izan da erlijio kristauaren fededunen artean.
Ofrendoko San Juan Bautista baseliza gaur egun ere ezaguna da bertan San Juan bezpera gaua ospatzeagatik (ekainaren 23an). Sineskeren munduan, udako urtaro berriarekin, eguzkiaren orduekin, artoarekin, uztekin eta sorginekin erlazionatzen den gau eta eguna. San Juani atxikitzen zaio, uraren emaile eta zaindariari, uzta emankorrak ematearen ardura.
Solaguren San Juan Bautista baselizaren zati handi bat harlanduzkoa bada ere, hiru alboetan harlangaitzezko hormak ditu. Hiru uretarako estalkiaz eta elizpe batez estalita eta babestua dago.
Baselizaren hormetan VII. mende inguruko hilarri borobilen aztarnak mantentzen dira oraindik ere.
Baselizaren gurtzeari dagokionez, eta San Juan Bautista izanik, Ofrendoko San Juan Bautistaren pareko, San Juan bezperan eta egunean, gaur egunean ere mantentzen diren erritu eta ohiturekin lotu behar dugu.
Gainzorrotz mendiaren mendi lepoan kokatzen den baseliza dugu hau. Harlanduz eta harlangaitzez eraikitako ur bitarako estalkia duen oinplano errektangularreko baseliza. Bertara sartzeko erdi puntuko arkuz apaindutako eta burdin hesi batez indartutako sarrera du. Horrez gain, egurrezko hiru pilaretan eutsitako elizpe baten babespean dago.
Baseliza honetan gurtzen den San Lorentzo, kristau erlijioaren ustetan, parrila batean erre zuten eta gerora santu bihurtutakoa, zuzenean su errituekin erlazionatzen da.
Dudagoitia auzoan aurki dezakegun baseliza hau baso baten murgildutako oinplano errektangularreko eta egurrezko egituraz eraikitako landa ondasun xume bat da.
Gurutzi Arregi Azpeitiak Ermitas de Bizkaia liburuan aditzera ematen duen azalpenaren arabera, Zornotzarrek beti ikusi omen zuten San Martin saindua, txiroekiko karitatea erakutsi eta aroztegi, burdinola, errota, zaldi eta larru-hornitzaileen babesle gisa.
Dokumentazio iturri desberdinetan irakur dezakegunez, auzotarren donazioei esker, auzoko burdinolatik gertu kokatzen den eta 1957. urtean eraikitako baseliza da.
Bi uretara bideratutako eta kanpai-horma duen teilazko estalkidun baseliza. Jatorrian, egun itxita dagoen elizpeak frontoi funtzioa betetzen zuen.
Boroa auzoaren erdigunean kokatutako jatorri errenazentistako baseliza bat da. Bere aparailuzko horma sendoak eta elizpeko hormen zabalera dira bereziki nabarmentzekoak, harrizko gurutzez apaindutako espadaina ohikoagoa bada ere, ahaztu ezineko elementua da.
Baseliza hontan gurtzen den San Pedro ontasun eta gaizkiaren arteko epaien egile gisa kontsideratua izan da erlijio kristauaren sinisdunen artean.
Saratsuko auzoak kokatzen den baseliza hau, itxuraz, Zornotzako beste hainbat ermitekin parekatu daiteke. Bi isurietako teilazko teilatua, harlangaitzaren erabilera, elizpe murritza, eta barneko soiltasuna dira bere ezaugarriak.
San Antonioko auzoan kokatutako ermita hau, Gurutzi Arregik Zornotzari buruz idatzitako monografian irakur daitekeen moduan, bere garaian Santiago baseliza izan zen. Horren adierazlea da gainera, egungo baselizaren klabean zizelkatutako harmarrian ikus daitekeen erromesen sinboloa den maskor bat.
Oinplano errektangularrekoa, arku zorrotzez apaindutako sarrera, eta kanpai-hormadun eraikin erlijioso xumea. Arte higigarriari dagokionez, garai ezberdinetako eskulturaz (XVII eta XVIII. mendeko piezak) dago hornitua.
Hiru uretara eraikitako teilatua duen oinplano errektangularreko eta nabe edo kale bakarreko ermita. Harrizko dobelez osatutako arkudun sarrera aurrekaldean, burdin hesi batez estalia, harlangaitzezko hormak gehienak, harlanduzkoak gutxi batzuk eta errekarrizko elizpea ezaugarri nagusitzat dituena.
Bi uretara eraikitako teilatua duen oinplano errektangularreko eta nabe edo kale bakarreko ermita. Hareharriz eta hargin on batek xehetasun guztiak landuz eraikitakoa.
Santa Kurutze diren baseliza orok, gurutzearen asmakuntza gurtzeko eraikinak dira, Eustoako honetan bezalaxe.
Belatxikieta mendian, hain zuzen ere, Aramotz mendi lerroan kokatuta dagoen baseliza txikia, 1949. urtean eraikia.
Harlangaitzaz eta zementuzko argamasaz egindako, eta harri arteko apainduraz zurituta dagoen ermita da. Oso neurri txikikoa da (18 metro koadro baino gutxiago) eta mendiko borda eta mendizaleentzako babeslekuen artean kokatzen da.
San Ignazio, eta oso jatorri berantiarrez, XVIII. mendetik aurrera, Bizkaiko Jaurerriko patroi izendatu zen. Horregatik, santua gurtzeko eta bere omenezko baseliza eraikitzeko erabakia.
