Andra Mari eleiza

Hirigunea barrukoen artean garrantzia berezia dutenekoa bat Amorebietako Andra Mari eliza dogu. Noiz eraikia den ez badakigu ere, 1441ean bazegoen, urte horretako agirietan azaltzen bait da. Herreraren estiloko eliza honek lauko-zuzendun barnea eta bost eleiz-sapai gurutzetu ditu, eta bi kapera bigarren tartearen orma-bularren artean. Kanpoaldetik zortzi zurkaitzek eusten diote, teilatu hegaletaraino heltzen diren orma-bularrez.

Korua atzekaldean, azken tartean zehar hedatzen da, hiru arku uztaituren gainekaldean. Bertara alboko harrizko Kalistro-eskaileretatik heltzen delarik. Eleizataria 1849koa da, eta hamabost zatitan banaturik dago, eleiza ia inguratzen duteen zutaben gaineko puntu erdiko arkuek banaturik. Dorrea 1771 eta 1773 bitartekoa, barroko estilokoa da, behekaldekoak alboko orma orma-bular sendo bat du atxekiturik. Bigarren tartean ozkamutur ikusgarriak dituen kanpandorrea dago, eta esfera erdiak osatzen du hirugarrena.

Mobleriatik aipagarriena Ablareburu Nagusia da, (1749-1775) rococo estiloan landutako ohola, eta bertan XVIII. mendeko eta gizaki neurriko zizel-lan bikaina dugu; San Jose eta Rosario Amabirjinaren erretaula barrokoak, 1715 ingurukoak, eta Eleizgelan rococo estiloko kaxoiteria, apaingarriz hornituriko zurgin lan bikaina berau. Elizsapaiko pinturak Barroko garaiko adierazgarri ditugu.

Andra Mari eleizaren argazkiak

Adituen arabera, Zornotzako Andre Maria Jasokundekoaren Eliza Euskadiko Klasizismoaren barruko arkitektura-adierazpen onenetariko bat da, eta, Gordexolako San Juan de Molinarrekin batera, Bizkaiko nabe bateko tenplu errenazentistarik garrantzitsuena. Hori dela eta, Bizkaiko Foru Aldundiak babestutako monumentu historiko-artistiko izendatu dute eraikina.

Sendoa, baina zabala eta airosa da, eta hainbat garaitako elementu-multzoek osatzen dute: obra nagusia, XVI. mendearen erdialdetik XVII. mendearen erdialdera; sakristia eta kanpandorre dotorea, XVIII. mendean ondo sartua; erretaula nagusi aparta eta berriki zaharberritua – «Bizkaiko onena rokoko estiloan» –, XVIII. mendearen erdialdekoa hori ere, eta, amaitzeko, arkupe neoklasikoa, XIX. mendearen erdialdekoa, Maria Benita de Celayetaren dohaintza gozoaren ondorioz 1792an berritua.

Kortezubiko hargin-maisua, Domingo de Iturrieta, arduratu zen 1556an eraikinaren zimenduak irekitzeaz. Jatorrizko kontratuaren arabera, konpilonoek Gasteizko San Migelen lan egingo zuen hargin ospetsuari ordaindu behar zioten hurrengo hamar urteetako bakoitzeko berrogei mila marabedi. Epe hori amaitzean, lanak amaituta egon behar zuen. Maese Domingok ez zuen antsietaterik erakusten epeak betetzen zituelako: urte horiek eta beste hamazazpi ordaindu zitzaizkion parrokia amaitu gabe. Iturrieta berankortasunez exekutatzen saiatu zirela, baina azkenean dena proiektutik jausten geratu zen, parrokiarentzat “limosna” gisa hirurehun mila marabedi baino gehiago uztera behartu gabe.

Bere izena ezagutzen ez duen beste hargin baten agindupean, lanek astiro-astiro jarraitzen zuten. Material eta artisauen finantzazio larriari esker, eliztarren eskuzabaltasuna lortu zen, eta, seguruenik, parrokiek herri-lanari edo auzolanari lagundu zioten, oraindik enpresa txikiagoetan bizi baita. Kabildoak eta herriak obrekiko zuten pazientziak saria jaso zuen Errenazimentuko tenplu eder baten gailurrarekin, zimenduak egiten hasi eta 103 urtera, Martin de Garay Lezamako hargin-maisuaren lanak ontzat eman baitziren.

XVIII. mendearen erdialdean Domingo Osoateguik eta Martin de Celayetak, Mexiko eta Lima hirietako bi ‘indiano’ zornotzarrek, hurrenez hurren, egindako dohaintzak atsekabetu egin behar izan ziren parrokiaren lasaitasun ekonomikoan. 1749. urtean, Mateo Ajuriak burualdearen zabaleran jarritako sakristia errematatu zuen, eta 1774an Ibaizabal ibaiaren ondoko dorrearen gainean eraiki zen behin betiko kanpandorrea, Juan Iturbururen lana, probintziako adibide bizi, lerden eta apainduenetako bat, Bilboko San Anton, Zeberio edo Balmasedakoen mailan.

Jose Angel Barrio Loza ikerlariaren arabera, 1998ko uztaila eta 1999ko martxoa bitartean egindako birmoldaketa-lan garrantzitsuei esker, Udalak, Gotzaindegiak, Aldundiak, eliztarrek eta enpresa laguntzaileek ahalegin ekonomiko handia egin zuten. Lan horiei esker, «elizak zuen balorazioa oso altua izan da. Gangak, atariak, giltzarriak eta erretaulak zaharberrituta, oso eraikin noblea nabarmentzen da, XXI. mendean sartzerakoan kontserbazio-egoera paregabea duena».